Przybyszewska z domu Juel (Juell) Dagny (1867–1901), Norweżka, inspiratorka artystów, pisarka, żona Stanisława Przybyszewskiego. Ur. 8 VI w miasteczku Kongsvinger w Norwegii, była córką lekarza Hansa Lemmicha Juela (Juella) i Mindy Blehr.
Od r. 1885 Dagny przebywała w Kristianii (obecnie Oslo), gdzie miała studiować pianistykę i obracać się w kręgach tamtejszej cyganerii artystycznej, epatującej obyczajową swobodą (jej norweski biograf O. M. Selberg kwestionuje te oparte na tradycji wiadomości, jej nazwisko nie występuje na listach studentów konserwatorium w Kristianii). Na jesieni 1892 wyjechała do Berlina w celu kontynuowania studiów muzycznych. Jej pierwszym berlińskim przewodnikiem był zaprzyjaźniony z nią jeszcze w Norwegii malarz Edvard Munch, który utrwalił jej podobiznę w swych licznych obrazach i grafikach. Wkrótce, na początku 1893 r., wprowadzona przez Muncha, weszła do środowiska berlińskiej niemiecko-skandynawskiej cyganerii artystycznej, gromadzącej się w winiarni «Zum Schwarzen Ferkel». W t. r. rozpoczęła twórczość pisarską dramatem Når solen går ned (Kiedy słońce zachodzi). Fascynująca uroda i osobowość Dagny wywierała przemożny wpływ na stykających się z nią mężczyzn; do jej najbardziej zapalonych adoratorów należeli wówczas m. in. August Strindberg i Stanisław Przybyszewski. Z tym ostatnim zawarła ślub w Berlinie 18 VIII 1893. Przez kilka najbliższych lat małżonkowie przebywali na przemian w Berlinie, gdzie klepali skrajną biedę, żyjąc z pożyczek i bardzo nieregularnych honorariów literackich Przybyszewskiego, oraz u rodziny P-iej w Kongsvinger. Dn. 28 IX 1895 urodził im się syn Zenon, a 5 IX 1897 córka Iwi. P. wywierała silny wpływ na kształtowanie się ówczesnej twórczości pisarskiej męża; m. in. pod jej wpływem powstały jego poematy prozą „Totenmesse” (1893) i „Vigilien” (1894). Stanowi ona również wyraźny pierwowzór Izy w trylogii powieściowej „Homo sapiens” (1895–6) oraz Olgi w dramacie „Das grosse Glück” (1897).
Na początku 1898 r. Przybyszewscy wyjechali na zaproszenie Wincentego Lutosławskiego do Hiszpanii, zatrzymując się po drodze w Paryżu. We wrześniu t. r. zamieszkali w Krakowie, gdzie Przybyszewski objął redakcję „Życia” i szybko wysunął się na przywódcę tamtejszej cyganerii artystycznej. P. uczestniczyła w krakowskim życiu towarzyskim i artystycznym, budząc swą osobą w środowisku mieszczańskim sensację i zgorszenie. Do licznego grona jej krakowskich adoratorów należeli m. in. Tadeusz Żeleński (późniejszy Boy), student Władysław Emeryk oraz bracia poeci Wincenty i Stanisław Korab-Brzozowscy. Drugą połowę 1899 r. P. spędziła z dziećmi w Zakopanem. W tym samym czasie jej mąż nawiązał we Lwowie romans z dwiema równocześnie kobietami, z żoną swego przyjaciela Jana Kasprowicza Jadwigą oraz z malarką Anielą Pająkówną. Na początku 1900 r. doszło w Krakowie na tym tle do burzliwego rozstania się małżonków. P. przebywała w Berlinie, Pradze, Paryżu, a następnie przeszło pół roku u rodziny w Norwegii. Na wiosnę 1901 małżonkowie spotkali się znowu w Krakowie, a następnie wyjechali razem do Warszawy. Próba pojednania zakończyła się jednak niepowodzeniem. P. głęboko przeżyła fakt, że mąż uczynił ją negatywną bohaterką drukowanej w „Chimerze” od początku 1901 r. powieści z kluczem „Synowie ziemi”. Dn. 29 IV t. r. popełnił w Warszawie samobójstwo Stanisław Korab-Brzozowski, co współcześni łączyli z jego miłością do P-iej. Tymczasem Władysław Emeryk zaprosił Przybyszewskich na Kaukaz, gdzie jego ojciec posiadał kopalnię manganu. Dn. 4 V P. z synem, w towarzystwie Emeryka, opuściła Warszawę i po dwutygodniowej podróży dotarła do Tyflisu (obecnie: Tbilisi). Tam 5 VI 1901 Emeryk zastrzelił P-ą, a następnie siebie. Zostali pochowani w Tyflisie na cmentarzu katolickim na Kukach.
W r. 1902 staraniem Przybyszewskiego ukazały się w Warszawie w przekładzie na język polski z norweskiego, sporządzonym przez Stanisława Lacka i Przybyszewskiego, dwa tomiki z utworami literackimi P-iej. Pierwszy z nich, Kiedy słońce zachodzi…, zawiera teksty dwóch krótkich dramatów: Grzech i Kiedy słońce zachodzi, oraz kilku poematów prozą, a drugi – tekst dramatu Krucze gniazdo. Utwory te, utrzymane w duchu twórczości Przybyszewskiego, były uprzednio drukowane w „Życiu”. Kilka utworów literackich P-iej, w norweskim oryginale, ukazało się wcześniej na łamach prasy norweskiej.
Osierocone dzieci P-iej zostały zabrane, a następnie adoptowane przez zamieszkałych w Szwecji Gudrun i Wilhelma Westrupów, siostrę i szwagra zmarłej (Zenon do wyjazdu z Polski w r. 1905 mieszkał w Warszawie i w Arkadii koło Łowicza u Laury Pytlińskiej, córki Marii Konopnickiej). Zenon, używający nazwiska Przybyszewski-Westrup, został później szwedzkim dyplomatą, Iwi wyszła za mąż (1918) za szwedzkiego dyplomatę barona Fryderyka Benneta, a po jego śmierci za sztokholmskiego adwokata Staralda Dahlina (1942). W późniejszych latach Przybyszewski, pod naciskiem drugiej żony Jadwigi, zarówno w korespondencji, jak i utworach literackich spotwarzał pamięć P-iej i pomniejszał jej znaczenie w swym życiu i twórczości.
Ostatnio, w związku z ogólnym zainteresowaniem okresem modernizmu, wzrosło zainteresowanie postacią P-iej zarówno w Polsce, jak i w krajach skandynawskich. Świadczy o tym m. in. powodzenie książki Ewy K. Kossak „Dagny Przybyszewska. Zbłąkana gwiazda” (dwa wyd. polskie, 1973 i 1975 i jedno szwedzkie 1978), ukazanie się w Szwecji autobiografii Zenona Przybyszewskiego-Westrupa (1975), polsko-norweski film „Dagny” (1977), zainteresowanie w Norwegii jej utworami literackimi (edycja dramatów P-iej ukazała się w r. 1978 w Oslo pt. Synden og to andre skuespill w opracowaniu i ze wstępem O. M. Selberga). Postać P-iej przypominają również liczne albumy i wystawy dzieł Edvarda Muncha, m. in. w Warszawie w l. 1959 i 1977.
P. była wielokrotnie portretowana (obrazy, rzeźby, grafiki, rysunki) przez artystów obcych i polskich; Oprócz Muncha (m. in. portret olej. z r. 1893) przekazali jej wizerunki: S. Wyspiański (rys. z r. 1899), K. Krzyżanowski (portret olej. z r. 1901) i in. (reprod. tych i innych podobizn w książce E. K. Kossak „Dagny Przybyszewska”, Wyd. 2., W. 1975, tu też liczne jej fot.), rzeźbił ją także G. Vigeland (biust, zniszczony przez artystę?); – Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1940, 1954–5, 1957–8, 1969–75, 1977; – Brenna A., Edvard Munch og D. Juell, „Samtiden” 1978 nr 1; Ettinger P., Tyfliskie echa śmierci Dagny Przybyszewskiej, „Wiad. Liter.” 1934 nr 51; Eustachiewicz L., Dramaturgia Młodej Polski, W. 1982; Geszwind J., Kłamstwo Przybyszewskiego i kłamstwa o Przybyszewskim, Lw. 1928; Hagemann S., D. Juell Przybyszewska – genienes inspiratrise, „Samtiden” 1963 s. 655–8; Holsztyński S., Meteory Młodej Polski, Kr. 1969 s. 108–33 (fot.); tenże, Przybyszewski, Wyd. 4., W. 1984 (podob., fot.); Kolińska K., Dagny w Warszawie, „Stolica” 1976 nr 47 (fot.); taż, Stachu, jego kobiety, jego dzieci, Kr. 1978 (fot.); Kossak E. K., Dagny Przybyszewska, Wyd. 2., W. 1975 (podob.); Łuskina E., „Taniec miłości i śmierci”, „Nowa Reforma” 1927 nr 296; Makowiecki A. Z., Trzy legendy literackie, W. 1980; Nag M., [dwa artykuły o P-iej oparte na materiałach rękopiśmiennych E. Muncha], „Samtiden” 1975 nr 8 oraz 1976 nr 1; Sawicki S., Przybyszewski w Kongsvinger, „Wiad. Liter.” 1934 nr 7 (fot.); Selberg O. M., Stanisław Przybyszewski og 1890 – årenes norske kunst og literatur, „Samtiden” 1970 s. 103–18; tenże, [Wstęp do:] Juell D., Synden og to andre skuespill, Oslo 1978 s. 5–30; – Grzymała-Siedlecki A., Rozmowy z samym sobą, Kr. 1972; Kotarbińska L., Wokoło teatru, W. 1930 s. 324–51 (fot.); Krzywicki L., Wspomnienia, W. 1958 II 442–8; Lorentowicz J., Spojrzenie wstecz, Wyd. 2., Kr. 1957 s. 40–9; Przybyszewski S., Listy, W.–Gd. 1937–8 I–II, Wr. 1954 III (podob., fot.); Przybyszewski-Westrup Z., Jag har varit i Arkadien, Stockholm 1975 (fot.); Wysocki A., Sprzed pół wieku, Wyd. 3., Kr. 1974; Żeleński Boy T., Ludzie żywi, w: Pisma, W. 1956 III 51–75, 101–12; tenże, Znaszli ten kraj?…, w: Pisma, W. 1956 II; – Informacje Janusza Malika z Tor.
Roman Taborski